XI (EA): Basic Electricity


1. विद्युत सुरक्षा व टूल्स :

1) खालील घटकांचे चिन्ह काढा
अ) ए सी व्होल्टेज ब ) डी सी व्होल्टेज क ) फ्युज ड ) सिंगल पोल स्वीच इ ) व्होल्ट मीटर ई ) अँँमीटर
२ ) सर्वसाधारण विद्युत दक्षतेचे नियम सांगा
३ ) खालील हत्यारांचे उपयोग लिहा
अ) स्क्रू ड्रायव्हर ब) लॉंग नोज प्ल्यायर क ) हँँ क साँँ ड) हातोडा इ ) पाना ई ) सोल्डरिंग गन
४ ) सांकेतिक चिन्ह काढा : १ ) जोडलेल्या वायर २ ) ट्रान्सफॉरमर ३ ) कॉईल
५) खालील हत्यारांचे उपयोग सांगा : १) पक्कड २) हातोडा ३) सोल्डेरिंग आयर्न ४) वायर स्ट्रीपर
६) खालील हत्यारांचे उपयोग सांगा : १) पाना २) टेस्ट लॅम्प ३) न्युओन टेस्टर ४) वायर गेज
७) विद्यूतअपघात झाल्यास कोणते प्रथमोपचार कराल ?

२. इलेक्ट्रिसिटी ची  ओळख

  1. अणुची संरचना स्पष्ट करा
  2. ओहमचा नियम स्पष्ट करा .
  3. K.C.L. आकृतीसह स्पष्ट करा
  4. KVL आकृतीसह स्पष्ट करा.
  5. तीन रोधांच्या एकसर जोडणीची मंडलाकृती काढा
  6. तीन रोधांच्या समांतर जोडणीची मंडलाकृती काढा
  7. एकसर जोडणीचे नियम सांगा
  8. समांतर जोडणीचे नियम सांगा
  9. तीन रोधांच्या एकसर व समांतर जोडणीसाठी एकूण रोधाचे सूत्र लिहा
  10. कमाल शक्ती स्थानान्तरणाचा नियम स्पष्ट करा

३ . इलेक्ट्रॉनिक घटकांचा अभ्यास


  1. रेझीस्टर चे प्रकार सांगा
  2. रेझीस्टरच्या खालील रंगावरून त्याची रोध किमत काढा १) लाललाल पिवळा सोनेरी , २) पिवळाजांभळानारंगी चंदेरी
  3. रेझीस्टरच्या खालील किमतीवरून त्याचेरंग सांगा : १) ८२ कि ओहम २) १०मे ओहम ३) १० ओहम
  4. कपॅसीटर म्हणजे काय ?कपॅसीटरचे प्रकार सांगा
  5. १० ओहम , २० ओहम व ४७ ओहम चे तीन रोध एकसर मध्ये जोडल्यास एकूण रोध किती होईल?
  6. १०० ओहम चे दोन रोध समांतर जोडल्यास एकूण रोध किती होईल ?
  7. इंडक्टर म्हणजे काय ? इंडक्टरचे प्रकार सांगा
  8. रेझीस्टर,कपॅसीटर वइंडक्टरचे प्रत्येकी एक उपयोग सांगा
  9. ट्रान्सफॉरमरम्हणजे काय ? ट्रान्सफॉरमर चे प्रकार सांगा .
  10. स्वीच म्हणचे काय ? स्वीच चे प्रकार सांगा
  11. रिले म्हणजे काय ? रिलेचे कार्यतत्व स्पष्ट करा
  12. खालील घटकांचे उपयोग सांगा : ट्रान्सफॉरमर, स्वीच, रिले
  13. सोल्डरिंग म्हणजे काय ? सोल्डरिंग करताना कोणती काळजी घ्याल ?
  14. चांगल्या दर्ज्याच्या सोल्डर वायर मध्ये टीन व लीड चे प्रमाण किती असते ? त्याचा उत्कलन बिंदू किती असतो ?
  15. PCB तयार करण्याची कृती लिहा .

४ . इलेक्ट्रो स्टँँटीक्स

  1. इलेक्ट्रोस्टॅटीक म्हणजे काय ?  इलेक्ट्रोस्टॅटीक चे नियम सांगा. 

  2.  इलेक्ट्रोस्टॅटीक संबंधात खालील व्याख्या स्पष्ट करा:  इलेक्ट्रिक फ्लक्स,  इलेक्ट्रिक फ्लक्स डेन्सिटी,  ब्रेक डाऊन व्होल्टेज,    परमीटीव्हीटी. 

  3.  इलेक्ट्रोस्टॅटीक इंडक्शन म्हणजे काय ?

  4. कपॅसिटर म्हणजे काय?  तू कसा तयार करतात ?  कपॅसिटन्स  म्हणजे काय?  कपॅसिटन्स  चे एकक काय ?

  5.  कपॅसिटर चे  रोधातून  चार्जिंग कसे होते  ते आकृतीसह स्पष्ट करा.  टाईम कॉन्स्टन्ट  म्हणजे काय? त्याचे सूत्र लिहा. 

  6.  कपॅसिटर चे रोधातून  डीसचार्जिंग कसे होते  ते आकृतीसह स्पष्ट करा.  डिसचार्जिंग  चे टाईम कॉन्स्टंट म्हणजे काय ?  त्याचे सूत्र लिहा. 

  7. कपॅसिटर चार्जिंग होताना किंवा डिस्चार्ज होताना त्याचे व्होल्टेज व करंट यांचा आलेख काढा. 

  8. कपॅसिटर मध्ये साठविल्या जाणाऱ्या ऊर्जेचे सूत्र लिहा. 

  9.  कपॅसिटीव्ह  रिॲक्टन्स  म्हणजे काय?  त्याचे सूत्र लिहा.कपॅसिटीव्ह  रिॲक्टन्स  कोण कोणत्या बाबींवर अवलंबून असतो. 

  10. तीन कपॅसिटर च्या  एकसर जोडणी ची मंडल आकृती काढा.  तसेच या एकसर जोडणी चे नियम सांगा. 

  11.  तीन कपॅसिटर च्या समांतर जोडणी ची मंडल आकृती काढा तसेच या समांतर जोडणी चे गुणधर्म लिहा.

  12. स्ट्रे  कपॅसिटन्स  म्हणजे काय ?  त्याचे दुष्परिणाम सांगा.  


५ मॅग्नेटिझम व इलेकट्रोमॅग्नेटिझम 
  1. फ्लेमिंग  च्या डाव्या हाताचा नियम आकृती सह स्पष्ट करा. 

  2. चुंबकीय परिणामाचे नियम सांगा. 

  3.  चुंबकीय क्षेत्राचे संबंधित खालील संज्ञा स्पष्ट करा.  चुंबकीय बलरेषा,  चुंबकीय क्षेत्र,  चुंबकीय घनता,  चुंबकीय क्षेत्राची तीव्रता,  परमियाबिलिटी,  मॅग्नेटो मोटिव्ह फोर्स,  मॅग्नेटिक इंडक्शन,  मॅग्नेटिक शील्डींग, रिटेन्टीव्हीटी ,  कोअर्सिविटी, कोअर्सिव्ह फोर्स, हिस्टेरेसिस . 

  4. चुंबकीय पदार्थाचे प्रकार सांगा.  थोडक्यात स्पष्ट करा. 

  5.  आकारानुसार चुंबकाचे प्रकार सांगून प्रत्येकाचा उपयोग सांगा. 

  6.  चुंबकीय  मंडल  व विद्युत मंडल यामधील फरक सांगा. 

  7. इलेक्ट्रोमॅग्नेटिक म्हणजे काय? 

  8.  करंट वाहून नेणारा कंडक्टर व त्याभोवती निर्माण होणारे चुंबकीय क्षेत्र यांचा  संबंध  दर्शविणारा डाव्या हाताचा नियम आकृतीसह स्पष्ट करा.

  9.  इंड्यूसड  व्होल्टज व इंड्यूसड  करंट  म्हणजे काय? 

  10.  इलेक्ट्रोमॅग्नेटिक इंडक्शन बाबत फॅरेडे चे नियम सांगा. 

  11. इन्डक्टन्स  म्हणजे काय ?  त्याचे एकक सांगा. 

  12. इंडक्टर म्हणजे काय ?  इंडक्टर चे प्रकार सांगा. 

  13.  इंडक्टर चे प्रकार सांगून प्रत्येक इंडक्टर चा उपयोग सांगा.व प्रत्येकाचे सांकेतिक चिन्ह काढा.  

  14.  सेल्फ इंडक्शन म्हणजे काय?  आकृती सह स्पष्ट करा. 

  15.  मिचुअल इंडक्शन म्हणजे काय ?  आकृती सह स्पष्ट करा.

  16. तीन इंडक्टर च्या एकसर जोडणी ची आकृती काढून एकसर जोडणी चे नियम लिहा. 

  17.  तीन डॉक्टरच्या समांतर जोडणी ची आकृती काढून समांतर जोडणी चे नियम लिहा.

  18. स्ट्रे  इंडक्टॅन्स म्हणजे काय ? त्याचे दुष्परिणाम सांगा

  19. इंडक्टिव्ह  रिअॅक्टॅन्स म्हणजे काय ?  तो कोण कोणत्या बाबींवर अवलंबून असतो. त्याचे सूत्र लिहा.


6. ए सी सर्किट्स 

  1. साईन वेव्ह  जनरेटरची रचना आकृती काढून कार्य स्पष्ट करा

  2.  एसी व्व्होल्टेज संदर्भात खालील संज्ञा स्पष्ट करा.  सायकल,  पिरियड,  फ्रिक्वेन्सी,  ऍम्प्लिड्युड ,  फेज ,  सरासरी किंमत, आर एम एस किंमत , 

  3.  रेझोनन्स  म्हणजे काय ? त्याचे प्रकार सांगा . 

  4. सिरीज रेझोनन्स ची मंडलाकृती काढून कार्य स्पष्ट करा

  5.  पॅरलल रेझोनन्स  ची मंडलाकृती आकृती काढून कार्य स्पष्ट करा.

  6. सिरीज रेझोनन्स मधील बँडविड्थ व क्यू फॅक्टर स्पष्ट करा 

  7. पॅरलल रेझोनन्स  ची मंडलाकृती आकृती काढून कार्य स्पष्ट करा.

  8. रेझोनन्स फ्रिक्वेन्सी म्हणजे काय ?  तिचे सूत्र लिहा

  9. सिरीज रेझोनन्स व   पॅरलल रेझोनन्स चा फ्रिक्वेन्सी  व करंट , फ्रिक्वेन्सी व व्होल्टेज,  फ्रिक्वेन्सी व इम्पीडन्स   चा आलेख काढा. 

  10. फिल्टर म्हणजे काय?  फिल्टर चे प्रकार सांगा. 

  11.  फिल्टर संदर्भात खालील संज्ञा स्पष्ट करा.  पास बंड,  स्टॉप बँड,  ट्रान्समिशन,  अटेंन्यूएशन, कट ऑफ फ्रिक्वेन्सी. 

  12.  लो पास फिल्टर वर टिप लिहा

  13.  हाय पास फिल्टर वर टिप लिहा 

  14.  बँड पास फिल्टर वर टिपा लिहा

  15.  बंड स्टॉप फिल्टर वर टीप लिहा 

  16.  फिल्टर चे उपयोग सांगा

  17.  शुद्ध रोधास साईंन  वेव्ह  एसी व्होल्टेज दिल्यास त्यामधून वाहणारा करंट व त्यामध्ये उपलब्ध झालेले व्होल्टेज यांचा फेजर आलेख  काढा. 

  18.  शुद्ध कपॅसिटर ला  साईंन  वेव्ह  एसी व्होल्टेज दिल्यास त्यामधून वाहणारा करंट व त्यामध्ये उपलब्ध झालेले व्होल्टेज यांचा फेजर आलेख  काढा. 

  19. शुद्ध इन्डक्टर ला  साईंन  वेव्ह  एसी व्होल्टेज दिल्यास त्यामधून वाहणारा करंट व त्यामध्ये उपलब्ध झालेले व्होल्टेज यांचा फेजर आलेख  काढा. 

  20. सिरीज RC सर्किट ला  साईंन  वेव्ह  एसी व्होल्टेज दिल्यास रोधमधून  व कपॅसिटर मधून  वाहणारा करंट व त्यामध्ये उपलब्ध झालेले व्होल्टेज यांचा फेजर आलेख  काढा. 

  21. सिरीज RL  सर्किट ला  साईंन  वेव्ह  एसी व्होल्टेज दिल्यास रोधमधून  व इन्डक्टर  मधून  वाहणारा करंट व त्यामध्ये उपलब्ध झालेले व्होल्टेज यांचा फेजर आलेख  काढा. 

  22. टॅंक सर्किट म्हणजे काय ? त्याचा उपयोग कोठे करतात?

  23. एकसर  RLC व समांतर RLC सर्किट ची तुलना करा 

  24. एकसर  RLC व समांतर RLC सर्किट उपयोग सांगा.   

  25. साइन वेव्ह AC व्होल्टेज व्यतिरिक्त AC व्होल्टेज वेव्हफॉर्म ची नवे सांगा. 

  26. इम्पेडन्स म्हणजे काय ?


७. इलेक्ट्रीकल मापके  

  1. PMMC Galvanometer ची रचना व कार्य स्पष्ट करा . 

  2. PMMC Galvanometer चे रूपांतरण Ammeter मध्ये कसे कराल ?

  3. PMMC Galvanometer चे रूपांतरण Voltmeter  मध्ये कसे कराल ?

  4. सेरीज टाईप ओहम मीटर मंडलाकृतीसह स्पष्ट करा 

  5. शंट  टाईप ओहम मीटर मंडलाकृतीसह स्पष्ट करा 

  6. अँमीटर वापरताना कोणती काळजी घ्याल ? 

  7. व्होल्टमीटर वापरताना कोणती काळजी घ्याल ? 

  8. ओहम मीटर वापरताना कोणती काळजी घ्याल ?

  9. अँमीटर मधील शंट  ची किंमत काढण्याचे सूत्र लिहा

  10. व्होल्ट मिटर मध्ये मीटर मधील मल्टिप्लायर ची किंमत काढण्याचे सूत्र लिहा. 

  11. मल्टी रेंज अँमिटर कसे तयार कराल ?

  12. मल्टी रेंज व्होल्टमिटर कसे तयार कराल ?

  13. खालील मीटर चे उपयोग सांगा :अँमिटर ,व्होल्टमिटर,ओहम मीटर 

  14. अनालॉग ओहम मीटर ला वारंवार झिरो ओहम्स सेटिंग ची आवश्यकता का असते?

  15. कोणत्या ओहम मीटरचा  झिरो  वाचन पट्टीवर अगदी उजव्या बाजूला असतो?  का? 

  16. अँमीटर व होल्ट मिटर ची तुलना करा.



रिकाम्या जागा भरा

  1. .............. हे विद्युत प्रभाराचे एकक आहे . ( कुलोम, व्होल्ट, ओहम)
  2. .............. हे विद्युत प्रवाहाचे एकक आहे .( कुलोम, व्होल्ट, ओहम)
  3. .............. हे विद्युत दाबाचेएकक आहे .( कुलोम, व्होल्ट, ओहम)
  4. विद्युत प्रवाहाचे वहनास होणारा विरोध म्हणजे .............( रोध , व्होल्ट, करंट)
  5. सेल चे व्होल्टेज ..................... प्रकारचे असते ( ए सी , डी सी , दोन्ही)
  6. सेल च्या समूहास ................ म्हणतात. ( रेक्टीफायर, बॅटरी , जनरेटर)
  7. .................. हे ए सी व्होल्टेज चे स्त्रोत् आहे. ( रेक्टीफायर, बॅटरी , जनरेटर)
  8. ए सी व्होल्टेज चे रुपांतर डी सी व्होल्टेज मध्ये करणाऱ्या घटकास ................. म्हणतात
  9. ( रेक्टीफायर, बॅटरी , जनरेटर)
  10. .................... विद्युत उर्जेचे सूत्र आहे (Power*time, v*I , I.R )
  11. .................... विद्युतशक्तीचे सूत्र आहे (Power*time, v*I , I.R )
  12. इन्डक्टन्स चे एकक ...................... आहे( हेनरी, फॅरड,अॅम्पिअर)
  13. एकसर जोडणीमध्ये प्रत्येक रोधातून वाहणारा करंट .....................असतो( सारखा, भिन्न, शून्य)
  14. समांतर जोडणीमध्ये प्रत्येक रोधातून वाहणारा करंट .....................असतो( सारखा, भिन्न, शून्य)
  15. एकसर जोडणीमध्ये प्रत्येक रोधाचे व्होल्टेज .....................असतो( सारखे, भिन्न, शून्य)
  16. समांतर जोडणीमध्ये प्रत्येक रोधाचे व्होल्टेज .....................असतो( सारखे, भिन्न,शून्य)
  17. एकसर जोडणीत जरएखादा रोध ओपन झाल्यास सर्किटचा करंट.......... होतो(शून्य, वाढतो, कमी होतो )
  18. समांतर जोडणीत जरएखादा रोध ओपन झाल्यास ......(सर्व रोधातील करंट शून्य होतो , इतरसर्व रोधातील करंट वाढतो, फक्त त्याच रोधातील करंट शून्य होतो,)
  19. समांतर जोडणीत जरएखादा रोध ओपन झाल्यास ......( सर्व रोधांचे व्होल्टेज शून्य होते, सर्व रोधांचे व्होल्टेज सारखेच राहते , फक्त त्याच रोधाचेव्होल्टेजशून्य होते )
  20. समांतर जोडणीमध्ये प्रत्येक रोधकाच्या रोधापेक्षा जोडणीचा एकूण रोध ................. असतो ( कमी, जास्त, सारखाच)
  21. एकसर जोडणीमध्ये प्रत्येक रोधकाच्या रोधापेक्षा जोडणीचा एकूण रोध ................. असतो ( कमी, जास्त, सारखाच)
  22. एकसर जोडणीत जरएखादा रोध श़ॉर्ट झाल्यास सर्किटचा करंट.......... होतो(शून्य, वाढतो, कमी होतो )
  23. स्क्रू ड्रायव्हर चा उपयोग ....................... साठी करतात ( स्क्रू आवळण्यासाठी, रेषा मारण्या , छिद्रपाडण्या )
  24. Kirchhoff च्या करंट नियमानुसार एखाद्या बिंदूवर येणारे करंट व बिंदू कडून जाणारे करंट यांची बेरीज .................. असते . ( एक, शून्य, कितीही)
  25. Kirchhoff च्या व्होल्टेज नियमानुसार .......... एका बंदिस्त मंडळातील सर्व e.m.f. व विभावान्ताराची बेरीज ................. असते( एक, शून्य, कितीही)
  26. विद्युत स्त्रोताकडून जास्तीत जास्त शक्ती तेव्हा स्थानांतरीत होतो जेव्हा .............. (विद्युत स्त्रोताचा अंतर्गत रोध बाह्य रोधापेक्षा जास्त असतो , विद्युत स्त्रोताचा अंतर्गत रोध बाह्य रोधापेक्षा कमी असतो, विद्युत स्त्रोताचा अंतर्गत रोध बाह्य रोधाएवढा असतो)
  27. धातूचा पृष्ठभाग घासण्यासाठी............... वापरतात( स्क्रू ड्रायव्हर , कानास, पटाशी)
  28. कपॅसिटन्स चे एकक ...................... आहे( हेनरी, फॅरड,अॅम्पिअर)
  29. धातूच्यावस्तूकापण्यासाठी............... वापरतात( हॅक सॉ , करवत, ब्लेड)
  30. इलेक्ट्रोनिक घटकांची कायमची जोडणी करण्यासाठी ............ वापरतात( वायर, सोल्डरिंग, वेल्डिंग)
  31. ओहम च्या नियमानुसार व्होल्टेज वाढविले असता ................ वाढतो( करंट, रोध, पावर)..

डॉ. आर व्ही शेजवळ ,  प्राचार्य , लाल बहादूर शास्त्री महाविद्यालय , सातारा  सहसचिव (प्रशासन ) श्री स्वामी विवेकानंद शिक्षण संस्था , कोल्हापूर...